Kapliczki i obiekty sakralne z terenu gminy Wąwolnica

(nr 59 - 99). Anna Pardyka (fot.  Blanka i Artur Kolibscy, Anna Pardyka) Publikacja to fragment folderu: U. Mirosław, A. Pardyki, M. i K. Zalech, Szlakiem kultury sakralnej Ziemi Nałęczowskiej, [Nałęczów 2008], wyd. Lokalna Organizacja Turystyczna "Kraina Lessowych Wąwozów"

Kapliczki przydrożne  Kapliczki i obiekty sakralne

Wstęp

Oddajemy w Państwa ręce opracowanie poświęcone obiektom kultury sakralnej, przez które rozumie się tu przede wszystkim kapliczki, figury i krzyże przydrożne oraz kaplice, kościoły i cmentarze. Są to obiekty ogólnodostępne i dlatego w niniejszej publikacji pominięto kapliczki prywatne. Również poza zakresem opracowania pozostały krzyże przydrożne z racji na ich bardzo dużą liczbę oraz te same z reguły motywy ich wystawienia, którymi było najczęściej usytuowanie ich na rozstajach dróg. Wyjątek uczyniono dla krzyży wyróżniających się ciekawymi historiami z nimi związanymi lub najstarszą metryką powstania. W opracowaniu pominięto również charakterystyczne dla współczesnych czasów krzyże powypadkowe przy drogach.
Opracowany teren to tzw. Ziemia Nałęczowska, czyli tereny sąsiadujących ze sobą gmin: Nałęczów, Wąwolnica i Wojciechów. Inicjatorem przedsięwzięcia jest Lokalna Organizacja Turystyczna - Kraina Lessowych Wąwozów w Nałęczowie.

Opisu obiektów dokonali nauczyciele - Anna Pardyka z Wąwolnicy, Maria i Krzysztof Zalech z Nałęczowa oraz instruktor Gminnego Ośrodka Kultury w Wojciechowie - Urszula Mirosław. Inwentaryzacja polegała przede wszystkim na zbieraniu informacji w terenie, wśród fundatorów kapliczek i najstarszych mieszkańców, w czym autorów wspomagała niekiedy młodzież szkolna, duchowieństwo i inni. Szczególne cenne w zbieraniu materiałów do gminy Wąwolnica okazały się opracowania historyków sztuki: Jadwigi Teodorowicz-Czerepińskiej i Joanny Kadłubowskiej-Wącior, w których pracach omówione zostały niektóre opisywane tu obiekty.
Wszystkim osobom, które przyczyniły się do powstania tego opracowania autorzy składają serdeczne podziękowania.

Ziemia Nałęczowska usłana jest gęsto przydrożnymi krzyżami i kapliczkami, które z reguły tworzą harmonijne połączenie sztuki z naturą. Są znakami wiary, pamięci o ludziach i wydarzeniach, stanowią cząstkę naszej historii i tradycji.
Poznając historie kapliczek i krzyży z Wąwolnicy, Nałęczowa i Wojciechowa można przypomnieć sobie w ten sposób wynaradawiającą politykę rosyjskiego zaborcy i walkę z nim przez powstańców styczniowych podejmowaną oddech wywalczonej podczas rewolucji 1905 roku wolności, budowanie Drugiej Rzeczpospolitej - chociażby poprzez ruch spółdzielczy, zbrodnie hitlerowskie, walkę z religią prowadzoną w czasach komunizmu, nadzieje na zwycięstwo i wolność mimo stanu wojennego, radość z pierwszej pielgrzymki do naszego kraju papieża Polaka.

Kapliczki i krzyże to jednak przede wszystkim miejsce Sacrum - miejsce spotkania człowieka z Bogiem, które dokonuje się zarówno w cichości serca, jak i podczas publicznych nabożeństw. Należą do nich poświęcenie krzyża czy kapliczki oraz poświęcenie pól. To ostatnie - jak z zebranych relacji wynika - niegdyś miało charakter procesji zmierzającej od kapliczki lub krzyża do kolejnego krzyża w danej wiosce, co np. wspominają mieszkańcy Karmanowic. Pod kapliczkami niekiedy przygotowywano również ołtarze na Boże Ciało, święcono pokarmy w Wielką Sobotę, a najczęściej żegnano zmarłych i śpiewano nabożeństwa czerwcowe i te najpopularniejsze - majowe. Niektóre z wymienionych tradycji, zwłaszcza poświęcenia pól i śpiewanie majówek są jeszcze dziś przy niektórych kapliczkach i krzyżach kultywowane.

Najczęstszym motywem wystawienia krzyża, czy rzadziej kapliczki jest rozstaje dróg, na którym Chrystus, Maryja, czy święty ma być dla człowieka drogowskazem w wyborze właściwego kierunku, właściwej drogi, zarówno tej namacalnej - polnej czy asfaltowej, jak i tej drogi w innym wymiarze - drogi właściwego postępowania, drogi życiowej.
W historiach kapliczek i krzyży przydrożnych zawarte są często bardzo osobiste dramaty i radości funda¬torów, którzy nie zawsze chcą by były one powszechnie znane, co należy zrozumieć i uszanować. Ujawnione zaś intencje ich powstania mają szczególną moc budowania wiary, również u przypadkowych odbiorców, gdyż są dowodem wysłuchanych modlitw, Bożej mocy i wiary człowieka.
Zapraszamy na szlak poznawania naszej polskiej tradycji i wiary, sztuki i historii.

Autorzy

Kapliczka z Jezusem Miłosiernym na Zarzece

Jak podają kroniki parafialne, po Objawieniu Matki Bożej w 1278 r. w Kęble wybudowano drewniany kościół i w nim umieszczono Cudowną Figurę. Po przeniesieniu Figury do Wąwolnicy w 1700 r. kościół rozebrano. Jak napisał Proboszcz Wąwolnicki w kronice:

"Lecz na wieczną pamiątkę Lud pobożny poznaczył te miejsca i tam, gdzie był kościół stoi Figura ze Statuą Matki Boskiej; pod lipą, gdzie była murowana Kapliczka, po jej zniszczeniu postawili krzyż, tylko kamień miejsce pierwszego objawienia został pusty. Lecz Lud przyzwyczajony do dawnych Świętych Miejsc, przybywając do Wąwolnicy zwiedzają i dawne także wokoło wyżej opisanego miejsca kamienia od kolan ludzkich dół był wyżłobiony. Lecz pewnej nocy przyśniło się Franciszkowi Klempińskiemu, staruszkowi emerytowi ciemnemu na oczy, mieszkajacemu w Wąwolnicy, że stawiał Kapliczkę w Kęble, tam, gdzie kamień, jakoby pierwszem miejscu Matki Boskiej, tenże Klempiński wstawszy rano opowiedział swój sen Ks. Kanonikowi natenczas Proboszczowi Janowi Patro (1837-1859), któren mu radził to uskutecznić, lecz małe mając fundusze, wybudował Kaplicę taką, że tylko wyżej opisany kamień okryła. Po ukończeniu tejże Kaplicy rozchodziło się o to, co by tam postawić, aby próżna nie była, znajdowała się w Kościółku św. Marii Magdaleny, dziś juz nieistniejącym Statua Matki Boskiej, kazał ją ks. Patro Jan wziąć i dnia 15 sierpnia 1840 r. wraz z ks. Frankiewiczem z Procesją po Nieszporach odprowadzili na Kębło i po poświęceniu Kaplicy Matkę Boską ustawili.
Fundator tej Kaplicy Franciszek Klempiński odebrał nagrodę, bo wzrok otrzymał, co przedtem bez czyjej pomocy wyjść nigdzie nie mógł. Chodził sam do Kościoła, a po Mszy Św. szedł sobie sam na Kębło do Kapliczki i tam swoich dokończył, lecz wszyscy patrząc na to przejęci czcią ku Maryi śmiało powtarzali, że to miejsce prawdziwie święte."

W 2008 roku, gdy przypadała 30 rocznica koronacji cudownej figury MB Kębelskiej, a także 50 rocznica sakry biskupiej i 30 rocznica wyboru na Stolicę Piotrową Sługi Bożego Jana Pawła II, powstał projekt budowy kaplicy w miejscu objawień Matki Bożej. Kaplica - to wotum, dziękczynienie za obecność Matki Bożej w Wąwolnicy, za wszystkie łaski udzielane przez Jej pośrednictwo od Boga mieszkańcom i pielgrzymom. Jest to także dziękczynienie za dar Jana Pawła II. Kaplica została wybudowana ze składek sponsorów i wiernych i poświęcona podczas Uroczystości we wrześniu.

Bogatą i ciekawą przeszłość Wąwolnicy w sposób wyrywkowy i fragmentaryczny dokumentuje zbiór eksponatów, który można obejrzeć w tutejszym muzeum. Ekspozycja mieści się w dolnej kondygnacji kościoła zamkowego zbudowanego w XIV w. Górna kondygnacja (kilkakrotnie przebudowywana) to kaplica Matki Bożej Kębelskiej. Muzeum powstało w 1995 r. z inicjatywy Zarządu Towarzystwa Przyjaciół Wąwolnicy i ówczesnego proboszcza ks. infułata Jana Pęzioła.

W ramach stałej ekspozycji muzealnej można zobaczyć eksponaty archeologiczne, odkryte na naszym terenie i przekazane muzeum w depozyt na czas nieokreślony przez Katedrę Archeologii UMCS w Lublinie. W wyniku prowadzonych na zlecenie Towarzystwa Przyjaciół Wąwolnicy weryfikacyjno - sondażowych badań archeologicznych zbiory muzeum wzbogaciły się; pozyskano między innymi zbiór wyrobów szklanych (datowany na XVII w.), świadczący o funkcjonowaniu przy stacji królewskiej warsztatu szklarskiego działającego w oparciu o masę szklaną pozyskiwaną w okolicach dzisiejszej wsi Huta.
O zbiory muzeum dbają również mieszkańcy naszej Gminy. Świadczy o tym podarowany przez J. Struskiego toporek neolityczny znaleziony podczas prac polowych.
W zbiorach muzeum znajdują się osiemnastowieczne szaty i naczynia liturgiczne oraz stare, XVII - wieczne, oprawne w skórę i dobrze zachowane księgi. XVI - wieczna rzeźba Chrystusa przyciąga wzrok pięknem i ekspresją wykonania.

O bogatej przeszłości Wąwolnicy świadczą kopie dokumentów, których oryginały przechowywane są w Archiwum Akt Dawnych w Warszawie. Są to między innymi:
- kopia dokumentu, w którym król Kazimierz [Jagiellończyk] przenosi w 1448 r. "na prośbę mieszczan wąwolnickich" ich miasto z prawa polskiego na miejskie prawo niemieckie w odmianie magdeburskiej (Kraków, 29 V 1448 rok.)
- kopia dokumentu, w którym król Zygmunt August dokonuje relokacji przestrzennej miasta, czyli przeniesienia zabudowy miasta w 1567 roku na inne miejsce i wytyczenia nowego tj. obecnego Rynku (Piotrków, 2 V 1567 rok)

Inną grupę eksponatów stanowią prace ludzi związanych z Wąwolnicą przez swoje urodzenie lub lata w niej spędzone. W ekspozycji znajdują się np. obrazy Zygmunta Bartkiewicza i Konrada Krzyżanowskiego - absolwenta Szkoły Malarstwa i Rysunku w Warszawie. Są to: "Ulica Wąwolnicy" z 1933 r. i "Podzamcze wiosną" z 1936 r.
W muzeum można zobaczyć również niektóre prace z zakresu rzeźby i rysunku dwu utalentowanych artystycznie braci: Józefa i Stanisława Gosławskich. Józef Gosławski trzy sezony letnie: 1947 - 48 - 49 pracował przy konserwacji kamienicy pod św. Mikołajem w Kazimierzu Dolnym nad Wisłą. Zanim rozpoczął prace konserwatorskie dokonał szczegółowej analizy pozostałych po zniszczeniach fragmentów i zrobił szereg rysunków. Niektóre z nich (podarowane przez rodzinę) znajdują się w naszym muzeum. (zob. http://goslawski.art.pl/)
Duże zainteresowanie najmłodszych turystów budzi makieta XV - wiecznej Wąwolnicy, którą wykonano w 1996 r. w oparciu o odnalezione XV - wieczne księgi sądowe.

RYS HISTORYCZNY

  Nazwa miejscowości Wąwolnica wywodzi się odstawa " wąwel, wawel " oznaczającego niegdyś wzgórze otoczone wodą. Topografia tego miejsca oraz lokalna legenda o Kraku jako założyciela " Wawelnicy " nasuwa skojarzenia z krakowskim Wawelem i wskazywać może na bardzo odległą metrykę powstania tej miejscowości. Według historycznych ustaleń początki wąwolnickiej parafii sięgają XI i pierwszej połowy XII wieku, zaś pierwsza wzmianka pochodzi z 1325roku. W średniowieczu, w Wąwolnicy istniały dwa kościoły parafialne: pw. Św. Wojciecha (obecnie kaplica MB Kębelskiej) i Św. Marii Magdaleny (tereny obecnej szkoły). Z 1342 roku pochodzi akt erekcji " powołujący do życia " w miejsce kaplicy grodowej parafialny kościół Św. Wojciecha. Jan Długosz wskazuje jako jego fundatora Kazimierza Wielkiego. Jako fundatorowi królowi i jego następcom przysługiwał patronat nad kościołem. Został on przekazany w 1458 roku przez Kazimierza Jagiellończyka na rzecz świętokrzyskiego klasztoru Benedyktynów na Łysej Górze. Związki Benedyktynów z wąwolnicką parafią sięgają zapewne również wcześniejszych wieków, na co wskazywać może m. in. dziewiętnastowieczna tradycja O.O.  Benedyktynów, według której,

" w 1027 roku Ojcowie naszego klasztoru robili parafialną usługę w nowo założonej i świeżo do wiary nawróconej osadzie [ … ] Wawelnica "

Pierwotny kościół Św. Wojciecha był dwukondygnacyjny, podobnie jak, kaplica Św. Trójcy w Lublinie. Był murowany, szczupły, jednonawowy, pokrywający się w rzucie z obecnym, ze stropami belkowanymi i wyższym dachem krytym gontem, z zakrystią od północy. W dokumentach z wizytacji w roku 1603 mówi się o nowej drewnianej nawie z trzema oknami od południa, przy czym całość kościoła była kryta stropem belkowym, polichromowanym, a w tęczy znajdowała się rzeźbiona pasja.

Kościół Św. Wojciecha został więc rozbudowany ku zachodowi o drewnianą nawę, a dotychczasowa cześć murowana stała się prezbiterium. Być może do przebudowy przyczynił się pośrednio pożar miasta, jaki miał miejsce w roku 1567, który nie oszczędził zabudowań kościelnych. Z wykorzystaniem tego, co ocalało, w okresie późniejszym rozbudowano świątynię. W niezbyt długim czasie drewniany korpus jednonawowy został zmieniony na murowany, również trójprzęsłowy, z parą kaplic, co nadawało kościołowi plan krzyża. Kościół został przyozdobiony malowidłami i wyposażony w pięć ołtarzy ufundowanych przez bp. Tomasza Oborskiego. Ich konsekracja została dokonana w roku 1638. Być może z tego okresu pochodzi kamienny portal łączący prezbiterium z zakrystią.

Przebudowy kościoła dokonali Benedyktyni, przy czym istotne są tu wezwania nowych ołtarzy, bezpośrednio z nimi związanymi: Św. Krzyża i Św. Benedykta, oraz znacznie późniejszy przekaz mówiący o istnieniu w ścianach postaci opatów i ksieni zakonu Benedyktynów. W czasie potopu szwedzkiego kościół został zdewastowany i zrabowany. Mówi o tym wizytacja z roku 1675. Następna z roku 1721 wspomina jedynie o kościele z cegły i kamienia na planie krzyża. Podobnie krótka wzmianka znajduje się w opisie starostwa wąwolnickiego przy przekazaniu go w posesję Antoniemu i Katarzynie Małachowskim. Ważny fakt stanowi przeniesienie w 1700 roku, za zgodą papieża, do kościoła Św. Wojciecha XV wiecznej, należącej do gotyckiego cyklu Pięknych Madonn figury Matki Bożej Kębelskiej z dotychczasowej świątyni w Kęble, ze względu na wielki kult jakim ta cudowna figura była i jest otaczana. Obecność figury w ołtarzu głównym dawnego kościoła Św. Wojciecha potwierdza wizytacja w roku 1781.
Wizytacja z roku 1799 daje opis wnętrza kościoła z pobielonymi ścianami i malowidłami W roku 1819 nastąpiła kasata zgromadzenia O.O. Benedyktynów. Dawny kościół Św. Wojciecha popadł w ruinę. W roku 1843 budowlę określono jako bez dachu, z zarysowanymi sklepieniami i murami, nie nadającą się do odbudowy, lecz do rozbiórki. Zalecono jednocześnie budowę nowego kościoła, a w czasie jej trwania budowę tymczasowej świątyni. Ostatecznie wyrażono jednak, zgodę na remont kościoła. Miał on miejsce dopiero w roku 1853. Wykonane prace miały charakter doraźny. Późniejsze opisy mówią o dalszym zniszczeniu kościoła. Wizytacja z roku 1902 wspomina o przykryciu kościoła blachą. Jednocześnie opisuje stan kościoła jako zły. Świątynia, w latach późniejszych była w tak złym stanie, że podjęto decyzję o jej rozbiórce i budowie nowego kościoła, usytuowanego na obszernym cmentarzu kościelnym.

W latach 1907-1914 stanął nowy kościół również pw. Św. Wojciecha, a stary kościół został rozebrany z pozostawieniem prezbiterium, czyli powrócono do najstarszego kościoła pw. Św. Wojciecha. W roku 1924 zagospodarowano wzgórze i wybudowano ogrodzenie, co ostatecznie zatarło relikty dawnego ukształtowania. Po wyburzeniu nawy kościoła Św. Wojciecha część prezbiterialna była cały czas otwarta, dopiero później zamurowana, przez co stworzono fasadę wraz z oszkarpowaniem naroży zachodnich. W 1984 roku kaplica została przedłużona ku zachodowi, z nowszą, gotyzującą fasadę.

INFORMACJE DOTYCZĄCE PRAC WE WNĘTRZU KAPLICY

Historyczne i konserwatorskie rozpoznanie wnętrza kaplicy Matki Boskiej Kębelskiej — dawnego kościoła pw. Św. Wojciecha wskazują, że wystrój zmieniał się na przestrzeni wieków. Wykonane w toku wstępnych prac konserwatorskich badania sondażowe wykazały obecność elementów wystroju wnętrza pochodzących z różnych okresów historycznych, co świadczy o wielokrotnym jego estetycznym przekształcaniu.
W dolnych partiach ścian znajdują się fragmenty wystroju gotyckiego, renesansowego i barokowego. Wystrój sklepienia to świadectwo estetycznego rozwiązania wnętrza w stylu Renesansu Lubelskiego, na które składa się polichromowana dekoracja sztukatorska na tle polichromowanego sklepienia kolebkowego. Na obecnym etapie, uwzględniając wyniki przeprowadzonych badań, został opracowany program przywrócenia kaplicy jej wystroju uwzględniający ekspozycję polichromii i ich reliktów pochodzących z różnych okresów historycznych.

W I etapie, w roku 2009 zostały wykonane prace na sklepieniu polegające na przeprowadzeniu szczegółowej konserwacji techniczno zachowawczej polichromii, tynków i płaskorzeźb - zostaną odsłonięte i poddane specjalistycznym zabiegom konserwatorskim renesansowe polichromie, formy sztukatorskie oraz dekorowane malaturą pola sklepienne.

Następny etap prac to czynności polegające na odsłonięciu oryginalnych polichromii spod wtórnych nawarstwień. Prace konserwatorskie finansowane były ze środków własnych parafii pw. Św. Wojciecha przy wsparciu Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Lublinie i Sejmiku Województwa Lubelskiego.

Kościół wybudowany z datków parafian w latach 1907 - 1914. Kosztorys i projekty sporządził inż. Ksawery Dionizy Drozdowski, pomocnik inżyniera architekta Guberni Lubelskiej. Organizatorem budowy był ówczesny proboszcz ks. Feliks Biały. Nowy kościół został usytuowany w obrębie wzgórza kościelnego (dawniej zamkowego), na terenie cmentarza przykościelnego starej świątyni i częściowo ogrodu proboszczowskiego. Jego oś podłużną wyznaczono prostopadle do osi dawnej świątyni. Z tego powodu musiano rozebrać stary kościół, gdyż jego ściany znalazły się zaledwie w odległości jednego metra od murów nowo wznoszonego. Pozostawiono tylko prezbiterium jako kaplicę z figurą Matki Bożej Kębelskiej. W roku 2001 papież Jan Paweł II wyniósł go do godności bazyliki mniejszej. W latach 2011-12 staraniem obecnego proboszcza ks. Jerzego Ważnego dokonano gruntownej renowacji bazyliki.

Kościół jest budowlą w stylu neogotyckim, murowaną z czerwonej cegły, trójnawową. Przy prezbiterium zakrystia, obok nawy jedna wieża i wieżyczka na sygnaturkę nad nawą. Wewnątrz znajdują się, dostosowane stylistyką do budowli, ołtarze: główny z figurą Matki Bożej Wąwolnickiej oraz ołtarze boczne z obrazami Jezusa Miłosiernego, św. Stanisława Kostki i św. Józefa i św. Franciszka. Na chórze muzycznym dwudziestogłosowe organy. Chrzcielnica neogotycka z 1966 roku. Oprócz tego w skład wyposażenia kościoła wchodzą trzy dzwony z przemyskiej ludwisarni Felczyńskich, poświęcone w 1961 roku przez biskupa lubelskiego Jana Kałwę.

Bazylika

W sensie architektonicznym bazylika (gr. basilikos - królewski) jest typowo grecką formą budowli znaną od V w. przed Chrystusem. Bazylika była pałacem królewskim albo siedzibą wysokiego rangą urzędnika - archonta (najwyższy urzędnik państwowy w starożytnych Atenach, który przewodniczył radzie areopagu i zajmował się najważniejszymi sprawami ateńskiej polis).
Chrześcijanie przejęli słowo bazylika na określenie miejsc sprawowania czci Boga, tym bardziej, że niekiedy właśnie te budynki świeckie były adaptowane dla potrzeb liturgicznych.
Nazwę bazylika do kościelnych budowli zastosowano po raz pierwszy w 303 r. Od czasów Konstantyna Wielkiego bazylika oznaczała większe budynki kościelne, budowane na planie podłużnym, kościół wielonawowy, którego nawa główna jest wyższa od naw bocznych i otrzymuje oświetlenie przez okna umieszczone w górnej strefie swoich ścian.
Od średniowiecza nazwę bazylika przyznawano świątyniom, traktując je jako tytuł honorowy nadawany niektórym kościołom, najczęściej będącym siedzibą wysokiej rangi dostojnika kościelnego np. biskupa albo legata papieskiego.
Dziś słowo "bazylika" oznacza tytuł honorowy przyznawany niektórym kościołom, które m.in. odznaczają się użytecznością liturgiczną lub duszpasterską albo wartością zabytkową. Z liturgicznego i prawnego punktu widzenia rozróżnia się bazyliki patriarchalne i bazyliki mniejsze.

Bazyliki większe i mniejsze

Bazylika patriarchalna - od XVIII wieku nazywana bazyliką większą (basilica maior) - bezpośrednio podlega papieżowi. Cechami ją wyróżniającymi są tron i ołtarz papieski, zastrzeżone wyłącznie dla papieża lub upoważnionych przez niego prałatów.

Do bazylik patriarchalnych należą:

  • Bazylika Św. Piotra na Watykanie
  • Bazylika Św. Jana na Lateranie
  • Bazylika Santa Maria Maggiore w Rzymie
  • Bazylika Św. Pawła za Murami
  • Bazylika Św. Franciszka w Asyżu

Do przywilejów bazylik patriarchalnych należą: specyficzne konopeum (zasłona na tabernakulum), tintinnabulum (dzwoneczek liturgiczny), szczególne odpusty, kolegium penitencjarzy, cappa magna (okazała kapa liturgiczna) oraz rokieta (komża) dla kanoników. Odwiedzenie czterech pierwszych bazylik jest warunkiem uzyskania odpustu w roku jubileuszowym. Otwarta jest w nich tak zwana porta sancta, czyli święte drzwi.

Bazylika mniejsza (basilica minor) - to kościół obdarzony honorowym tytułem, odznaczający się użytecznością liturgiczną lub duszpasterską albo wartością zabytkową.
Wzorowany na przywilejach bazyliki patriarchalnej tytuł bazyliki mniejszej jest nadawany wielu znaczniejszym kościołom w całym świecie. Papież Pius VI nadał ten tytuł po raz pierwszy w 1783 roku kościołowi św. Mikołaja w Tolentino. W 1836 roku Kongregacja Obrzędów przeniosła przywileje nadane kościołom kolegiackim (collegiata insignis) także na bazyliki mniejsze. Odtąd tytuł ten przysługuje również kościołom kolegiackim.
Obecnie tytuł bazyliki mniejszej nadawany jest przez papieża lub w drodze prawa zwyczajowego znaczniejszym kościołom kolegiackim i klasztornym oraz sanktuariom maryjnym znanym jako miejsca pielgrzymkowe.

Warunki uzyskania tytułu bazyliki mniejszej, obowiązki i zadania w dziedzinie liturgiczno-duszpasterskiej oraz przywileje związane z tytułem Bazyliki Mniejszej reguluje dokument wydany w 1989 r. przez Kongregację ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów "O tytule bazyliki mniejszej".

Kongregacja ds. Kultu Bożego
i Dyscypliny Sakramentów

O TYTULE BAZYLIKI MNIEJSZEJ
"Dom kościoła", czyli dom Boga i chrześcijańskiej wspólnoty, zawsze był traktowany jako jeden z głównych znaków Kościoła świętego - obecnej na świecie i pielgrzymującej Oblubienicy Chrystusa.
Jego piękno i przyozdobienie oraz przydatność do sprawowania czynności liturgicznych były w różnych okresach regulowane przez odpowiednie normy prawne.
Wśród kościołów danej diecezji główne miejsce zajmuje i największą godnością cieszy się kościół katedralny, w którym znajduje się katedra, znak nauczycielskiego posługiwania i władzy biskupa, pasterza tejże diecezji, oraz znak jego komunii z rzymską katedrą Piotra. Kolejne miejsce zajmują kościoły parafialne, przy których skupiają się poszczególne wspólnoty wiernych diecezji. Ponadto istnieją sanktuaria, do których pielgrzymują wierni diecezji lub innych Kościołów lokalnych.
Pośród tych i innych kościołów o różnych nazwach istnieją świątynie o szczególnym znaczeniu liturgicznym i duszpasterskim, które mogą być przez papieża odznaczone tytułem bazyliki mniejszej na znak ich szczególnej więzi z Kościołem Rzymskim i z osobą Następcy św. Piotra.
Normy dotyczące bazylik mniejszych zostały ustalone po Soborze Watykańskim II dekretem Domus Dei z dnia 6 czerwca 1968 roku, ogłoszonym przez Świętą Kongregację Obrzędów (AAS 60, 1968, 536-539).
Biorąc pod uwagę nowsze dokumenty liturgiczne oraz doświadczenia zebrane w ostatnich latach, Kongregacja Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów uznała za wskazane w następujący sposób dostosować wspomniane normy do dzisiejszych warunków.

I. Warunki uzyskania tytułu bazyliki mniejszej

01Kościół, dla którego podejmuje się starania o nadanie tytułu bazyliki, winien być Bogu poświęcony specjalnym obrzędem oraz stanowić w diecezji ośrodek życia liturgicznego i działalności duszpasterskiej, zwłaszcza poprzez sprawowanie Najświętszej Eucharystii, pokuty i innych sakramentów. Powinien być wzorem dla innych kościołów pod względem przygotowania i przebiegu tych celebracji, nacechowanych wiernym przestrzeganiem zasad liturgicznych oraz czynnym uczestnictwem ludu Bożego.

02Dla zapewnienia godnej i przykładnej celebracji kościół winien posiadać obszerne prezbiterium. Różne elementy wymagane do sprawowania liturgii (ołtarz, ambona, miejsce przewodniczenia) winny być usytuowane zgodnie z wymogami odnowy liturgicznej (por. Ogólne wprowadzenie do Mszału Rzymskiego, 253-280).

03Kościół winien się cieszyć w całej diecezji pewnym uznaniem, dlatego że został zbudowany i poświęcony Bogu z okazji jakiegoś wydarzenia o szczególnym znaczeniu historyczno-religijnym albo z tej racji, że znajduje się w nim ciało lub znacznej wielkości relikwie jakiegoś świętego, lub też jakiś obraz otaczany szczególną czcią. Należy również brać pod uwagę znaczenie kościoła jako pomnika historycznego oraz jego walor jako obiektu sztuki.

04Aby w ciągu roku liturgicznego mogły być sprawowane obrzędy związane z poszczególnymi jego okresami, winna być odpowiednia liczba prezbiterów przeznaczonych do posługi liturgiczno-pastoralnej w tym kościele, zwłaszcza do sprawowania Eucharystii i pokuty (wystarczająca liczba spowiedników, którzy byliby do dyspozycji wiernych w ustalonych godzinach).
Wymagany jest ponadto odpowiedni zespół ministrantów oraz dobrze przygotowana schola śpiewaków (chór), która by mogła ożywiać uczestnictwo wiernych także przez muzykę i śpiew sakralny.

II. Dokumenty wymagane do przyznania tytułu Bazyliki

Do Kongregacji ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów należy nadesłać następujące dokumenty:

01Prośbę miejscowego Ordynariusza, także gdyby kościół był powierzony opiece jakiegoś zgromadzenia zakonnego.

02Nihil obstat, czyli pozytywną opinię Krajowej Konferencji Biskupów.

03Opracowanie na temat początków i dziejów kościoła oraz rozwijanej w nim działalności religijnej (czynności liturgiczne, działalność duszpasterska i charytatywna).

04Album zawierający zdjęcia zewnętrznego i wewnętrznego wyglądu kościoła, zwłaszcza urządzenia prezbiterium (ołtarza, ambony, krzesła kapłana przewodniczącego), a także innych miejsc celebracji obrzędów (miejsc dla usługujących i ministrantów, chrzcielnicy, miejsca przechowywania Eucharystii oraz sprawowania sakramentu pokuty).

05Wypełniony "Kwestionariusz" z danymi dotyczącymi kościoła.

III. Obowiązki i zadania w dziedzinie liturgiczno-duszpasterskiej

01W bazylice mniejszej winna być zapewniona stała liturgiczna formacja wiernych: przez kształcenie zespołów ustanowionych dla sprawowania czynności liturgicznych, specjalne kursy dokształcające, serie konferencji i inne tego rodzaju inicjatywy.
Do głównych zadań wspólnoty związanej z bazyliką należy studiowanie i upowszechnianie dokumentów papieża i Stolicy Apostolskiej, zwłaszcza odnoszących się do świętej Liturgii.

02Z wielką starannością winny być przygotowywane i sprawowane obrzędy związane z rokiem liturgicznym, zwłaszcza z okresem Adwentu, Narodzenia Pańskiego, Wielkiego Postu i Wielkanocy.
W Okresie Wielkiego Postu, tam gdzie zachowuje się tradycję zgromadzeń Kościoła lokalnego na wzór rzymskich stacji (por. Mszał Rzymski dla Diecezji Polskich, rubryka na początku Okresu Wielkiego Postu, s. 61; Ceremoniał Biskupów, 260-262), bardzo się zaleca, aby bazylika została wybrana jako miejsce tego rodzaju zgromadzeń.
Starannie winno być głoszone słowo Boże zarówno w formie homilii, jak i kazań nadzwyczajnych.
Należy rozwijać czynne uczestnictwo wiernych tak w sprawowaniu Eucharystii, jak Liturgii Godzin, zwłaszcza jutrzni i nieszporów.
Ponadto niech będą pielęgnowane zatwierdzone formy pobożności ludowej.

03Ponieważ czynność liturgiczna przyjmuje wznioślejszą postać, kiedy jest sprawowana z zastosowaniem śpiewu, należy troszczyć się o to, aby zgromadzenia wiernych uczestniczyły w śpiewie różnych części Mszy świętej, zwłaszcza Ordinarium (por. Konstytucja o Liturgii, 54; Instrukcja Świętej Kongregacji Obrzędów o muzyce w liturgii, Musicam sacram z 5 marca 1967).
Wypada, aby w bazylice, w której częściej gromadzą się wierni pochodzący z różnych narodów lub mówiący różnymi językami, mogli oni śpiewać razem w języku łacińskim i przy zastosowaniu łatwiejszych melodii gregoriańskich, właściwych dla liturgii rzymskiej, wyznanie wiary i Modlitwę Pańską (por. Konstytucja o Liturgii, 116; Ogólne wprowadzenie do Mszału Rzymskiego, 19).

04Celem uwydatnienia szczególnej więzi komunii łączącej bazylikę mniejszą z rzymską stolicą św. Piotra, niechaj co roku będą obchodzone:
a) święto Katedry św. Piotra (dnia 22 lutego);
b) uroczystość Świętych Apostołów Piotra i Pawła (dnia 29 czerwca);
c) rocznica wyboru Ojca Świętego lub inauguracji jego pontyfikatu.

IV. Przywileje związane z tytułem Bazyliki Mniejszej

01Dzień, w którym publicznie ma zostać ogłoszony tytuł bazyliki przyznany jakiemuś kościołowi przez Stolicę Apostolską, winien być przygotowany i przeżywany w świątecznej atmosferze. Należy przewidzieć w związku z tym odpowiednie homilie, modlitwy, czuwania i inne celebracje, zarówno w dniach poprzedzających ogłoszenie tytułu, jak i po nim następujących.
W tych dniach można sprawować Mszę świętą i Liturgię Godzin o tytule kościoła albo o Świętym, względnie o misterium przedstawionym na obrazie szczególnie czczonym w danym kościele; może też być sprawowana Msza święta Za Kościół lokalny lub Za Papieża, z wykluczeniem dni wymienionych w tabeli pierwszeństwa w nn. I, 1-4 i II, 5-6 (por. Ogólne normy roku liturgicznego i kalendarza, 59).
W dniu ogłoszenia tytułu bazyliki mniejszej należy sprawować, zgodnie z przepisami, albo Mszę z dnia, albo jedną z Mszy wyżej wymienionych. Na początku celebracji, przed hymnem "Chwała na wysokości Bogu", odczytuje się w przekładzie na język ojczysty Breve Apostolskie lub dekret, na mocy którego kościół został podniesiony do godności bazyliki.

02Wierni, którzy nabożnie będą nawiedzać bazylikę i uczestniczyć w niej w jakimś obrzędzie lub przynajmniej pomodlą się słowami Modlitwy Pańskiej i odmówią wyznanie wiary, mogą, pod zwykłymi warunkami (sakramentalna spowiedź, przystąpienie do Stołu Pańskiego i modlitwa w intencji Ojca Świętego), dostąpić odpustu zupełnego w następujących dniach:
1) w rocznicę poświęcenia tejże bazyliki;
2) w dniu liturgicznego obchodu uroczystości jej tytułu;
3) w uroczystość Świętych Apostołów Piotra i Pawła;
4) w rocznicę nadania kościołowi tytułu bazyliki mniejszej;
5) raz w roku, w dniu ustalonym przez miejscowego ordynariusza;
6) raz w roku, w dniu dowolnie wybranym przez każdego z wieroych.

03Znak papieski, to jest "skrzyżowane klucze", może być używany jako ornament na chorągwiach, sprzętach liturgicznych oraz na pieczęci zarządu bazyliki.

04Zarządca (rektor) bazyliki podczas sprawowanych przez siebie funkcji może nosić na sutannie lub na habicie zakonnym i na komży - czarny mucet przyozdobiony czerwonym obramowaniem oraz takiegoż koloru guzikami i obszyciem dziurek.

W siedzibie Kongregacji, dnia 9 listopada 1989 roku, w święto rocznicy poświęcenia Bazyliki Laterańskiej.
/-/
Edward kard. Martinez
Prefekt
/-/
+ Ludwik Kada
Arcybiskup tyt. Thibicensis
Sekretarz

Tekst łaciński: "Notitiae" 26 (1990) nr. l/282, s. 13-17;
tekst polski: "Anamnesis" 4 (1997/98) nr 3 (14) s. 9-12.
Z języka łacińskiego tłumaczył ks. Stanisław Czerwik

Kalendarium

1027 – pierwsza wzmianka o istnieniu punktu duszpasterskiego w Wąwolnicy
1325 – pierwsza wzmianka o istnieniu parafii pw. św. Wojciecha
XV w. – Jan Długosz wymienia drugą parafię, pw. św. Marii Magdaleny
1700 – przeniesienie figury Matki Boskiej z Kębła do Wąwolnicy
1819 – kres patronatu klasztoru benedyktyńskiego
1830 – zarząd nad parafią obejmują księża diecezjalni    
1907–1914 – budowa obecnego kościoła
10 X 1978 – koronacja figury Matki Bożej Kębelskiej
2001 – wyniesienie wąwolnickiej świątyni do rangi bazyliki mniejszej
2011 - 2012 - gruntowny remont bazyliki